留言板

尊敬的读者、作者、审稿人, 关于本刊的投稿、审稿、编辑和出版的任何问题, 您可以本页添加留言。我们将尽快给您答复。谢谢您的支持!

姓名
邮箱
手机号码
标题
留言内容
验证码

盐碱地水盐运移理论及模型研究进展

杜学军 闫彬伟 许可 汪顺义 高子登 任雪芹 胡树文 郧文聚

杜学军, 闫彬伟, 许 可, 汪顺义, 高子登, 任雪芹, 胡树文, 郧文聚. 盐碱地水盐运移理论及模型研究进展[J]. 土壤通报, 2021, 52(3): 713 − 721 doi: 10.19336/j.cnki.trtb.2020052002
引用本文: 杜学军, 闫彬伟, 许 可, 汪顺义, 高子登, 任雪芹, 胡树文, 郧文聚. 盐碱地水盐运移理论及模型研究进展[J]. 土壤通报, 2021, 52(3): 713 − 721 doi: 10.19336/j.cnki.trtb.2020052002
DU Xue-jun, YAN Bin-wei, XU Ke, WANG Shun-yi, GAO Zi-deng, REN Xue-qin, HU Shu-wen, YUN Wen-ju. Research Progress on Water-salt Transport Theories and Models in Saline-alkali Soil[J]. Chinese Journal of Soil Science, 2021, 52(3): 713 − 721 doi: 10.19336/j.cnki.trtb.2020052002
Citation: DU Xue-jun, YAN Bin-wei, XU Ke, WANG Shun-yi, GAO Zi-deng, REN Xue-qin, HU Shu-wen, YUN Wen-ju. Research Progress on Water-salt Transport Theories and Models in Saline-alkali Soil[J]. Chinese Journal of Soil Science, 2021, 52(3): 713 − 721 doi: 10.19336/j.cnki.trtb.2020052002

盐碱地水盐运移理论及模型研究进展

doi: 10.19336/j.cnki.trtb.2020052002
基金项目: 国家重点研发计划(2016YFC0501205, 2016YFC0501208, 2017YFD0200706)和国家自然基金(21775163)资助
详细信息
    作者简介:

    杜学军(1992−),男,河北石家庄人,在读博士研究生,主要从事盐碱地生态修复。E-mail: duxuejun19@163.com

    通讯作者:

    E-mail: shuwenhu@cau.edu.cn

  • 中图分类号: S156

Research Progress on Water-salt Transport Theories and Models in Saline-alkali Soil

  • 摘要: 我国盐碱地分布广泛,总面积达3600万hm2,土壤盐渍化问题已经成为制约农业可持续发展的重要因素之一。盐碱地治理和改良的关键在于探究土壤水盐运移规律,而水盐模型是模拟和预测农田土壤水盐动态变化最为有效的途径。目前围绕土壤水盐运移的基本理论及模型应用的研究已取得长足的进步,包括水盐运移机理研究及其影响因素和数值模型研究,对其全面分析有助于厘清当前盐碱地水盐运移研究现状,为我国盐碱地改良研究提供借鉴。本文从水盐运移理论机理、影响因素及模型应用等角度进行综述,重点分析了几种常用水盐模型的优缺点及应用效果,并指出未来水盐模型研究应更好地结合GIS技术进行区域/流域尺度上展开。
  • 表  1  几种水盐运移模型比较

    Table  1.   Comparison of several water-salt transport models

    模型
    Model
    类型
    Type
    尺度
    Scale
    优点
    Advantage
    缺点
    Disadvantage
    效果
    Effect
    参考文献
    Reference
    CDE 确定型 点位 模型中的参数、变量及边界条件均是确定的 只考虑对流和弥散作用,并未考虑任何物理化学作用 52
    HYDRUS 物理 点位 可灵活处理各类水流边界 在田间尺度土壤空间变异性强,该模型边界条件复杂,精确度不够,多为土柱模拟研究 能够较好地模拟水盐在土壤中的分布和随时间变化的趋势,可以用于模拟灌区农田水盐运移规律 53
    SWAP 物理 田间 可同时考虑饱和带和非饱和带,且考虑作物吸收 由于土壤存在空间差异,田间尺度模拟难以反映整个区域水盐动态 能够模拟旱田水盐动态变化并指导农民进行科学灌溉,防止土壤发生盐渍化 54
    GSWAP 物理 区域 利用GIS的数据分析与处理功能,可高效地进行模拟 所需地理数据较多,收集
    困难
    可高效地进行区域农田水盐动态模拟,实现数据输入输出、可视化显示与空间分析 55
    DrainMod-S 确定型 田间 简化了水盐平衡计算方法 盐分平衡计算过程中,未专门考虑作物对浅层地下水利用时造成的盐分累积 用于计算农田盐分输出及土壤盐分累计过程,并可根据降水和蒸发调整灌溉水量 56
    BP神经网络 随机型 区域 3层BP神经网络操作简单,预测精度高 模型需要大量样品和数据来验证和率定,否则偏差较大 能够很好地定量描述土壤水盐动态变化与其影响因子之间的响应关系 57
    SaltMod 宏观水文盐渍化 区域 以季度为时间步长,所需参数少,数据获取方便 灌溉水矿化度只能设定一个值,在模拟研究不同水质灌溉方面存在不足 可以预测长期土壤水盐动态,指导田间灌排措施 58
    SahysMod 宏观水文盐渍化 区域 结合了SaltMod和SGMP模型,以季度为时间步长,所需参数少,数据获取方便 灌溉水矿化度只能设定一个值,在模拟研究不同水质灌溉方面存在不足 准确预测土壤水盐和地下水动态变化,推导当地农田管理措施 59-60
    SWAT 宏观水文盐渍化 流域 可模拟分水岭系统中每个主要水文路径的八大盐离子的动态过程 无法模拟基于物理的空间分布地下水流和溶质运移,因此地下水盐分向溪流的趋势不准确 评估流域的基线盐度条件,并探索减少流域盐碱化的土地和水管理方案 61
    下载: 导出CSV
  • [1] 杨劲松, 姚荣江. 我国盐碱地的治理与农业高效利用[J]. 中国科学院院刊, 2015, 30(增刊): 257 − 265.
    [2] 林成谷. 土壤学(北方本)[M]. 北京: 农业出版社, 1983.
    [3] 王遵亲. 中国盐渍土[M]. 北京: 科学出版社, 1993.
    [4] Narasimhan T N. Hydraulic characterization of aquifers, reservoir rocks, and soils: A history of ideas[J]. Water Resources Research, 1998, 34(1): 33 − 46. doi: 10.1029/97WR02714
    [5] Whitaker S. Advances in theory of fluid motion in porous media[J]. Industrial and Engineering Chemistry, 1969, 61(12): 14 − 28. doi: 10.1021/ie50720a004
    [6] Buckingham E. Studies on the movement of soil moisture: II The capillary potential[J]. Bureau of Soils, 1907, Bulletin 38: 28 − 61.
    [7] 许艳争. 松嫩平原不同盐分补给类型盐渍土的水盐运移规律研究[D]. 长春: 东北师范大学, 2008.
    [8] Richards L A. Capillary conduction of liquids through porous mediums[J]. Physics, 1931, 1(5): 318 − 333. doi: 10.1063/1.1745010
    [9] 尤文瑞. 土壤盐渍化预测预报的研究[J]. 土壤学进展, 1988, 16(1): 1 − 8.
    [10] 黄亚捷. 土壤属性空间变异与灌区排盐空间配置研究[D]. 北京: 中国农业大学, 2017.
    [11] Nielsen D R, Biggar J W. Miscible displacement in soils: Ⅰ. Experimental information[J]. Soil Science Society of America, 1961, 25(1): 1 − 5.
    [12] Biggar J W, Nielsen D R. Miscible displacement: Ⅱ. Behavior of tracers[J]. Soil Science Society of America, 1962, 26(2): 125 − 128. doi: 10.2136/sssaj1962.03615995002600020010x
    [13] 马东豪, 王全九. 土壤溶质迁移的两区模型与两流区模型对比分析[J]. 水利学报, 2004, (6): 92 − 97. doi: 10.3321/j.issn:0559-9350.2004.06.016
    [14] Bresler E. Simultaneous transport of solutes and water under transient unsaturated flow conditions[J]. Water Resource Research, 1973, 9(4): 975 − 986. doi: 10.1029/WR009i004p00975
    [15] B. M. 鲍罗夫斯基(苏). 盐渍土改良的数量研究法[M]. 北京: 科学出版社, 1980.
    [16] 张蔚榛. 地下水非稳定流计算方法和地下水资源评价[M]. 北京: 科学出版社, 1983.
    [17] 石元春. 盐渍土的水盐运动[M]. 北京: 北京农业大学出版社, 1986.
    [18] 石元春, 李保国, 李韵珠. 区域水盐运动监测预报[M]. 石家庄: 河北科学技术出版社, 1991.
    [19] 李韵珠, 胡克林. 蒸发条件下粘土层对土壤水和溶质运移影响的模拟[J]. 土壤学报, 2004, 41(4): 493 − 502. doi: 10.3321/j.issn:0564-3929.2004.04.001
    [20] 叶自桐. 利用盐分迁移函数模型研究入渗条件下土层的水盐动态[J]. 水利学报, 1990, (2): 3 − 11.
    [21] 左 强. 排水条件下饱和-非饱和水盐运动规律的研究[D]. 武汉水利电力学院, 1991.
    [22] 王亚东, 胡毓骐. 裸地蒸发过程土壤盐分运移的实验及数值模拟研究[J]. 灌溉排水学报, 1992, (1): 1.
    [23] 刘广明, 杨劲松, 李冬顺. 地下水蒸发规律及其与土壤盐分的关系[J]. 土壤学报, 2002, 39(3): 384 − 389. doi: 10.3321/j.issn:0564-3929.2002.03.013
    [24] 赵兰坡, 王 宇, 冯 君. 松嫩平原盐碱地改良利用: 理论与技术[M]. 北京: 科学出版社, 2013.
    [25] 刘炳成, 李庆领. 土壤中水、热、盐耦合运移的数值模拟[J]. 华中科技大学学报(自然科学版), 2006, 34(1): 14 − 16.
    [26] 李瑞平, 史海滨, 赤江刚夫, 等. 冻融期气温与[1]土壤水盐运移特征研究[J]. 农业工程学报, 2007, 23(4): 70 − 74. doi: 10.3321/j.issn:1002-6819.2007.04.013
    [27] 王宏伟. 试论白城地区水田灌溉引起的土壤次生盐渍化问题[J]. 吉林地质, 2002, (1): 89 − 91. doi: 10.3969/j.issn.1001-2427.2002.01.013
    [28] 宋长春, 邓 伟. 吉林西部地下水特征及其与土壤盐渍化的关系[J]. 地理科学, 2000, (3): 246 − 250. doi: 10.3969/j.issn.1000-0690.2000.03.009
    [29] Abliz A, Tiyip T, Ghulam A, et al. Effects of shallow groundwater table and salinity on soil salt dynamics in the Keriya Oasis, Northwestern China[J]. Environmental Earth Sciences, 2016, 75(3): 260. doi: 10.1007/s12665-015-4794-8
    [30] 张妙仙, 杨劲松. 地下水埋深对土壤及地下水盐分影响的信息统计分析[J]. 土壤, 2001, 33(5): 239 − 242. doi: 10.3321/j.issn:0253-9829.2001.05.004
    [31] 马玉蕾, 王 德, 刘俊民, 等. 黄河三角洲典型植被与地下水埋深和土壤盐分的关系[J]. 应用生态学报, 2013, 24(9): 2423 − 2430.
    [32] 姚荣江, 杨劲松. 黄河三角洲地区浅层地下水与耕层土壤积盐空间分异规律定量分析[J]. 农业工程学报, 2007, 23(8): 55 − 61.
    [33] 张余良, 王正祥, 廉晓娟, 等. 滨海盐土灌水脱盐动态的土壤质地和水质差异性研究[J]. 农业环境科学学报, 2010, 29(3): 515 − 520.
    [34] 楚纯洁, 刘清臻, 马建华. 豫东平原盐碱地土壤颗粒分形特征[J]. 河南农业科学, 2010, 39(5): 50 − 54. doi: 10.3969/j.issn.1004-3268.2010.05.013
    [35] 刘庆生, 刘高焕, 赵 军. 土壤类型, 质地和土地类型对土壤盐渍化水平的指示[J]. 中国农学通报, 2008, 24(1): 297 − 300.
    [36] 孙丽华. 乌梁素海流域土壤盐碱化空间分布格局及其影响因素分析[D]. 呼和浩特: 内蒙古大学, 2014.
    [37] 李 毅, 邵明安, 王文焰, 等. 质地对土壤热性质的影响研究[J]. 农业工程学报, 2003, 19(4): 62 − 65. doi: 10.3321/j.issn:1002-6819.2003.04.014
    [38] 崔莉红, 朱 焱, 赵天兴, 等. 季节性冻融土壤盐分离子组成与冻结层盐分运移规律研究[J]. 农业工程学报, 2019, 35(10): 75 − 82. doi: 10.11975/j.issn.1002-6819.2019.10.010
    [39] Bing H, He P, Zhang Y. Cyclic freeze-thaw as a mechanism for water and salt migration in soil[J]. Environmental Earth Sciences, 2015, 74(1): 675 − 681. doi: 10.1007/s12665-015-4072-9
    [40] 付文艺. 土壤冻结过程中水盐运移规律的研究[D]. 重庆: 重庆交通大学, 2013.
    [41] Zhang D, Wang S J. Mechanism of freeze-thaw action in the process of soil salinization in northeast China[J]. Environmental Geology, 2001, 41(1): 96 − 100.
    [42] 李潇瀚, 王 瑞, 卞建民. 冻融条件下苏打盐渍土的水盐变化规律研究[J]. 人民长江, 2012, 43(9): 55 − 58. doi: 10.3969/j.issn.1001-4179.2012.09.015
    [43] 麦麦提吐尔逊·艾则孜. 绿洲土壤盐渍化及水盐调控[M]. 北京: 北京理工大学出版社, 2016.
    [44] 乔玉辉, 宇振荣. 河北省曲周盐渍化地区微咸水灌溉对土壤环境效应的影响[J]. 农业工程学报, 2003, 19(2): 75 − 79. doi: 10.3321/j.issn:1002-6819.2003.02.016
    [45] Soulis K X, Elmaloglou S. Optimum soil water content sensors placement in drip irrigation scheduling systems: concept of time stable representative positions[J]. Journal of Irrigation and Drainage Engineering, 2016, 142(11): 1 − 9.
    [46] 高金花, 张礼绍, 廉冀宁, 等. 膜下滴灌结合暗管技术土壤水盐特性研究[J]. 中国农村水利水电, 2019, (9): 76 − 82. doi: 10.3969/j.issn.1007-2284.2019.09.016
    [47] Piccolo A, Mbagwu J S C. Effects of different organic waste amendments on soil microaggregates stability and molecular sizes of humic substances[J]. Plant and Soil, 1990, 123(1): 27 − 37. doi: 10.1007/BF00009923
    [48] 文利军, 史文娟, 庞琳娜. γ-聚谷氨酸对土壤水分入渗和水盐运移的影响[J]. 水土保持学报, 2019, 33(3): 76 − 80, 87.
    [49] 哈丽代姆·居麦, 宁松瑞, 王全九, 等. 施加PAM与CMC对土壤水分入渗与蒸发特征的影响[J]. 水土保持学报, 2020, 34(1): 121 − 127, 134.
    [50] 李保国, 胡克林, 黄元仿, 等. 土壤溶质运移模型的研究及应用[J]. 土壤, 2005, 37(4): 345 − 352. doi: 10.3321/j.issn:0253-9829.2005.04.001
    [51] 解雪峰, 濮励杰, 朱 明, 等. 土壤水盐运移模型研究进展及展望[J]. 地理科学, 2016, 36(10): 1565 − 1572.
    [52] 徐力刚, 杨劲松, 徐南军, 等. 农田土壤中水盐运移理论与模型的研究进展[J]. 干旱区研究, 2004, 21(3): 254 − 258.
    [53] 潘延鑫, 罗 纨, 贾忠华, 等. 基于HYDRUS模型的盐碱地土壤水盐运移模拟[J]. 干旱地区农业研究, 2017, 35(1): 135 − 142. doi: 10.7606/j.issn.1000-7601.2017.01.21
    [54] 袁成福, 冯绍元, 蒋 静, 等. 咸水非充分灌溉条件下土壤水盐运动SWAP模型模拟[J]. 农业工程学报, 2014, 30(20): 72 − 82. doi: 10.3969/j.issn.1002-6819.2014.20.010
    [55] 徐 旭, 黄冠华, 屈忠义, 等. 区域尺度农田水盐动态模拟模型-GSWAP[J]. 农业工程学报, 2011, 27(7): 68 − 73.
    [56] 李 山, 罗 纨, 贾忠华, 等. 半湿润灌区控制排水条件下降雨洗盐计算模型研究[J]. 水利学报, 2015, 46(2): 127 − 137.
    [57] 于国强, 李占斌, 张 霞, 等. 土壤水盐动态的BP神经网络模型及灰色关联分析[J]. 农业工程学报, 2009, 25(11): 74 − 79. doi: 10.3969/j.issn.1002-6819.2009.11.014
    [58] Yao R J, Yang J S, Zhang T J, et al. Studies on soil water and salt balances and scenarios simulation using SaltMod in a coastal reclaimed farming area of eastern China[J]. Agricultural Water Management, 2014, 131: 115 − 123.
    [59] Yao R J, Yang J S, Wu D, et al. Calibration and sensitivity analysis of SahysMod for modeling field soil and groundwater salinity dynamics in coastal rainfed farmland[J]. Irrigation and Drainage, 2017, 66(3): 411 − 427. doi: 10.1002/ird.2106
    [60] Yao R J, Yang J S, Wu D, et al. Scenario Simulation of Field Soil Water and Salt Balances Using SahysMod for Salinity Management in a Coastal Rainfed Farmland[J]. Irrigation and Drainage, 2017, 66(5): 872 − 883.
    [61] Bailey R T, Tavakoli-Kivi S, Wei X. A salinity module for SWAT to simulate salt ion fate and transport at the watershed scale[J]. Hydrology & Earth System Sciences, 2019, 23(7): 3155 − 3174.
    [62] Simunek J, Van Genuchten M T, Sejna M. The HYDRUS-1D software package for simulating the one-dimensional movement of water, heat, and multiple solutes in variably-saturated media[J]. University of California-Riverside Research Reports, 2005, (3): 1 − 240.
    [63] 赵丹丹, 王志春. 土壤水盐运移Hydrus模型及其应用[J]. 土壤与作物, 2018, 7(2): 34 − 43.
    [64] 李 远, 郑旭荣, 王振华, 等. 基于Hydrus-1D的土壤水盐运移数值模拟[J]. 中国农学通报, 2014, 30(35): 172 − 177. doi: 10.11924/j.issn.1000-6850.2014-0657
    [65] Van Dam J C. Field-scale water flow and solute transport: SWAP model concepts, parameter estimation and case studies[D]. The Netherlands: Wageningen University, 2000.
    [66] Feddes R A, Kowalik P J, Zaradny H. Simulation of field water use and crop yield[M]. Wageningen: Centre for Agricultural Publishing and Documentation, 1978.
    [67] Belmans C, Wesseling J G, Feddes R A. Simulation model of the water balance of a cropped soil: SWATRE[J]. Journal of Hydrology, 1983, 63(3-4): 271 − 286. doi: 10.1016/0022-1694(83)90045-8
    [68] Wesseling J G. Meerjarige simulatie van grondwaterstroming voor verschillende bodemprofielen, grondwatertrappen en gewassen met het model SWATRE[M]. Wageningen: Rapport/DLO-Staring Centrum, 1991.
    [69] Van Den Broek B J, Vandam J C, Elbers J A, et al. SWAP1993: input instruction manual[M]. Wageningen: Landbouwuniversiteit, 1994.
    [70] Van Dam J C, Huygen J, Wesseling J G, et al. Theory of SWAP version 2.0; Simulation of water flow, solute transport and plant growth in the soil-water-atmosphere-plant environment[R]. DLO Winand Staring Centre, 1997.
    [71] 郭思怡. 基于SWAP模型的稻田节水增产灌溉模式研究[J]. 安徽农业科学, 2015, 43(3): 92 − 94. doi: 10.3969/j.issn.0517-6611.2015.03.033
    [72] Smets S M P, Kuper M, Van Dam J C, et al. Salinization and crop evapotranspiration of irrigated fields in Pakistan’s Punjab[J]. Agricultural Water Management, 1997, 35(1-2): 43 − 60. doi: 10.1016/S0378-3774(97)00031-0
    [73] Sarwar A, Bastiaanssen W G M, Feddes R A. Irrigation water distribution and long-term effects on crop and environment[J]. Agricultural Water Management, 2001, 50(2): 125 − 140.
    [74] 缴锡云, 虞晓彬, 郭思怡. SWAP模型在稻田水分运移模拟中的应用[J]. 江苏农业科学, 2013, 41(10): 369 − 372. doi: 10.3969/j.issn.1002-1302.2013.10.136
    [75] Skaggs R W, Youssef M A, CHESCHEIR G M. DRAINMOD: Model use, calibration, and validation[J]. Transactions of the ASABE, 2012, 55(4): 1509 − 1522. doi: 10.13031/2013.42259
    [76] Kandil H M, Skaggs R W, Dayem S A, et al. DRAINMODS: Water management model for irrigated arid lands, crop yield and applications[J]. Irrigation & Drainage Systems, 1995, 9(3): 239 − 258.
    [77] 张展羽, 张月珍, 张 洁, 等. 基于DRAINMOD-S模型的滨海盐碱地农田暗管排水模拟[J]. 水科学进展, 2012, 23(6): 782 − 788.
    [78] 刘 鑫. 基于GIS的河套灌区土壤水分运移分布式模拟与灌水效率评价[D]. 呼和浩特: 内蒙古农业大学, 2011.
    [79] 张栋良. 河套灌区不同尺度土壤特性空间变异规律与GSWAP模型的区域土壤水盐动态模拟[D]. 呼和浩特: 内蒙古农业大学, 2014.
    [80] Oosterbaan R J. SALTMOD Description of Principles, User Manual, and Application, ILRI[M]. Wageningen: The Netherlands, 2000.
    [81] Oosterbaan R J. SahysMod: Spatial Agro - Hydro - Salinity Model. Description of Principles, User Manual, and Case Studies[M]. International Institute for Land Reclamation and Improvement, Wageningen, Netherlands, 1995.
    [82] Singh M, Bhattacharya A K, Singh A K, et al. Application of SALTMOD in coastal clay soil in India[J]. Irrigation and Drainage Systems, 2002, 16(3): 213 − 231. doi: 10.1023/A:1021261707322
    [83] Singh A. Validation of SaltMod for a semi-arid part of northwest India and some options for control of waterlogging[J]. Agricultural Water Management, 2012, (115): 194 − 202.
    [84] Baig A, Adamowski J, Prasher S, et al. Parameter estimation and uncertainty analysis of the Spatial Agro Hydro Salinity Model (SAHYSMOD) in the semi-arid climate of Rechna Doab, Pakistan[J]. Environmental Modelling & Software, 2017, (94): 186 − 211.
    [85] 陈艳梅, 王少丽, 高占义, 等. 基于SALTMOD模型的灌溉水矿化度对土壤盐分的影响[J]. 灌溉排水学报, 2012, 31(3): 11 − 16.
    [86] Arnold J G, Moriasi D N, Gassman P W, et al. SWAT: Model use, calibration, and validation[J]. Transactions of the ASABE, 2012, 55(4): 1491 − 1508. doi: 10.13031/2013.42256
  • 加载中
表(1)
计量
  • 文章访问数:  1072
  • HTML全文浏览量:  348
  • PDF下载量:  249
  • 被引次数: 0
出版历程
  • 收稿日期:  2020-05-20
  • 修回日期:  2021-01-21
  • 刊出日期:  2021-06-04

目录

    /

    返回文章
    返回